Paneuropa Richarda Coudenhove-Kalergiego

Richard Coudenhove-Kalergi (1894-1972), obok Aristide’a Brianda, uznawany jest za największego propagatora i ideologa integracji ogólnoeuropejskiej w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Austriacki hrabia stworzył własną koncepcję zjednoczenia narodów europejskich, którą propagował w licznych publikacjach i poprzez działalność Unii Paneuropejskiej.

Wielka idea

Kalergi po raz pierwszy zaprezentował swoją wizję zjednoczenia starego kontynentu w książce „Pan-Europa”, która ukazała się w 1923 roku. Przedstawiał w niej ponurą diagnozę europejskiej rzeczywistości. W jego ujęciu Europa była pogrążona w głębokim kryzysie, zagrażały jej obce mocarstwa, a narody europejskie były ze sobą zwaśnione. Przed upadkiem mogło ją uratować jedynie współdziałanie narodów i państw europejskich. Kalergi wykluczał z tej grupy Wielką Brytanię i Związek Radziecki. W jego opinii Brytyjczycy przejawiali wówczas imperialne ambicje daleko wykraczające poza obszar Europy. Związek Radziecki był dla austriackiego ideologa tworem niedemokratycznym, opartym na azjatyckim modelu despotii, a jego istnienie podważało ład wersalski. Ideę jedności europejskiej wyprowadzał z tradycji rzymskiego uniwersalizmu, ponadnarodowej spuścizny narodu żydowskiego oraz szeroko pojętej idei humanizmu. Uważał, że kluczem do integracji starego kontynentu jest rozwój współpracy pomiędzy Francją a Niemcami. Warto zwrócić uwagę, że zacieśnienie związków pomiędzy tymi państwami było jedną z głównych przesłanek utworzenia Wspólnot Europejskich.

Założenia paneuropeizmu

Wizja Kalergiego oparta była na konkretnych założeniach. Jej autor wzorował się w dużej mierze na kantonalnym systemie politycznym Szwajcarii. Paneuropa miała być federacją państw połączonych unią celną oraz posiadających wspólną konstytucję (również UE miała swój projekt konstytucji). Austriak przewidywał też stworzenie europejskiego parlamentu złożonego z Izby Narodów (reprezentanci narodów europejskich wybierani w wyborach powszechnych) i Izby Państw (posłowie oddelegowani przez państwa). Postulował ponadto powołanie sądu, który rozstrzygałby wszelkie spory pomiędzy państwami (kolejny pomysł, który zrealizowano w ramach UE). Paneuropa miałaby stanowić jedność polityczno-gospodarczą w odniesieniu do innych członków wspólnoty międzynarodowej. Jej fundamentem miał być jeden naród europejski o wspólnej chrześcijańsko-hellenistycznej tożsamości. Zjednoczona Europa miała zachować neutralność w stosunku do konfliktów zewnętrznych, a wewnątrz niej miał panować wieczysty pokój, którego gwarantem byłyby wspólne wartości, poczucie solidarności oraz wspólne interesy państw w niej zrzeszonych.

Realizacja idei zjednoczeniowych Kalergiego miała nastąpić w czterech etapach: zwołanie konferencji międzynarodowej, zawarcie różnego rodzaju umów pomiędzy państwami (rozwiązanie wszelkich konfliktów i kwestii spornych), utworzenie unii celnej i wspólnego obszaru gospodarczego oraz utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy.

Unia Paneuropejska

W 1926 roku w Wiedniu zwołano pierwszy Kongres Paneuropejski (ogółem odbyło się ich pięć, ostatni w 1943 roku w Nowym Yorku). Do stolicy ruchu paneuropejskiego przybyło ok. 2000 delegatów z 24 państw. Na Kongresie powołano do życia Unię Paneuropejską, która wkrótce zaczęła tworzyć swoje placówki w innych krajach (min. w Polsce). Władze państw europejskich z dystansem podchodziły do pomysłów Kalergiego, ale ruch paneuropejski stale rósł w siłę. Wśród zwolenników idei Paneuropy można wymienić tak znanych europejskich polityków jak: A. Briand, W. Churchill, K. Adenauer, E. Beneš czy T. Masaryk. Ponadto członkami organizacji byli wybitni pisarze, artyści i uczeni: A. Einstein, Z. Freud, T. Mann, R. Rilke czy R. Strauss.

Klęska wizjonera

Ruch miał też wielu wrogów. Paneuropeizm stał w opozycji do nacjonalizmu i komunizmu, które zaczęły zdobywać coraz większe wpływy w Europie. Kontrowersje budziły również poglądy Kalergiego dotyczące Niemiec, które autor „Pan-Europy” uważał za pokrzywdzone traktatem wersalskim (m.in. postulował rewizję granicy niemiecko-polskiej). Austriacki wizjoner krytycznymi wypowiedziami pod adresem Ligi Narodów zraził do siebie jej przywódców. Także naziści, którzy stopniowo przejmowali władze w Niemczech, mieli zupełnie inną wizję zjednoczenia Europy. W 1933 roku Berlin jednoznacznie odciął się od postulatów Unii Paneuropejskiej, zarazem podkreślając ich sprzeczność z nazistowską wizją ładu europejskiego. Wcześniej francuski premier Herriot zrzekł się funkcji honorowego przewodniczącego Unii. Od idei paneuropejskich odcięła się również Polska, która, podobnie jak Francja, obawiała się pomysłów rewizji traktatu wersalskiego.

Ostateczny kres idei Paneuropy przyniosła II wojna światowa. Po Anschlussie Austrii Kalergi udał się na emigrację, gdzie w dalszym ciągu starał się propagować swoje koncepcje zjednoczeniowe, jednakże nigdy później nie uzyskały one szerszej aprobaty. Paneuropa nie była z pewnością projektem doskonałym, a jej pomysłodawca również nie ustrzegł się błędów. W niczym nie zmienia to faktu, że Richard Coudenhove-Kalergi był wielkim wizjonerem, który pragnął, aby Europa była solidarna, a zamieszkujące ją narody żyły w pokoju i dobrobycie. Z pewnością koncepcja i działalność austriackiego arystokraty była inspiracją dla twórców Wspólnot Europejskich.

Źródło:
K. Łastawski, "Od idei do integracji europejskiej", 2004.

• PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ:
  
• >> Wiedeń – miasto skąpane w zieleni
• >> Trendy turystyczne w Europie
• >> Lodowiec Stubai: Oktoberfest na wysokości 2 900 metrów
• >> Lodowiec Stubai: najważniejsze wydarzenia w sezonie zimowym

• TAGI:
• Aristide Briand
• ,
• dwudziestolecie międzywojenne
• ,
• komunizm
• ,
• koncepcje integracji europejskiej
• ,
• Kongres Paneuropejski
• ,
• Nazizm
• ,
• Paneuropa
• ,
• paneuropeizm
• ,
• Richard Coudenhove-Kalergi
• ,
• Stany Zjednoczone Europy
• ,
• traktat wersalski
• ,
• Unia Paneuropejska
• ,
• Wiedeń
 
• KRAJE:
• Austria
• ,
• Cała Europa